KAAYAAN PAJAJARAN JAMAN PRABU SILIWANGI

Sri Baduga Maharaja (Ratu Jayadewata) ngawitan pamaréntahan jaman Pajajaran, anu maréntah salila 39 warsih (1482-1521). Dina mangsa ieu pisan Pakuan ngahontal penclut perkembanganana. Dina prasasti Batutulis diwartakeun yén Sri Baduga dinobatkeun dua kali, nyaéta anu kahiji sabot Jayadewata narima tahta Karajaan Galuh ti bapana (Prabu Déwa Niskala) anu saterusna boga gelar Prabu Guru Dewapranata. Anu kadua sabot manéhna narima tahta Karajaan Sunda ti mitohana, Susuktunggal. Jeung kajadian ieu, manéhna jadi pangawasa Sunda-galuh sarta dinobatkan déngé gelar Sri Baduga Maharaja Ratu Haji di karajaan Pakuan Pajajaran Sri Sang Ratu Dewata.

Jadi, sakali deui sarta pikeun pamungkas kalina, sanggeus "sepi" salila 149 warsih, Jawa Kulon nyaksian deui iring-iringan rombongan raja anu pindah tempat ti wétan ka kulon. Pikeun nuliskeun kaayaan kepindahan kulawarga karajaan bisa ditempo dina Pindahna Ratu Pajajaran.

Prabu Siliwangi Di Jawa Kulon, Sri Baduga ieu leuwih dipikawanoh kalayan ngaran Prabu Siliwangi. Ngaran Siliwangi geus kacatet dina Kropak 630 minangka lakon pantun. Naskah éta ditulis warsih 1518 sabot Sri Baduga masih hirup. Lakon Prabu Siliwangi dina sagala rupa vérsina nu intina carita inohong ieu jadi raja di Pakuan. Kajadian éta ti sagi sajarah hartosna waktu Sri Baduga miboga kakawasaan anu sarua badagna jeung Wastu Kancana (akina) landian Prabu Seungit (nurutkeun tetempoan para pujangga Sunda).

Nurutkeun talari lila, jelema ajrih atawa henteu kaci nyebutkeun gelar raja anu saéstuna, mangka juru pantun memopulerkan sebutan Siliwangi. Kalayan ngaran éta pisan manéhna dipikawanoh dina pustaka Sunda. Wangsakerta ogé ngungkabkeun yén Siliwangi lain ngaran pribadi, manéhna nulis:

"Kawalya ta wwang Sunda lawan ika wwang Carbon mwang sakweh ira wwang Jawa Kulwan anyebuta Prabhu Siliwangi raja Pajajaran. Dadyeka dudu ngaran swaraga nira". (Ngan urang Sunda sarta urang Cirebon sarta kabéh urang Jawa Kulon anu nyebutkeun Prabu Siliwangi raja Pajajaran. Jadi ngaran éta lain ngaran pribadina).

Mangsa ngora Wayah ngorana Sri Baduga kaceluk minangka ksatria pemberani sarta tangkas, komo hiji-hijina anu kungsi ngéléhkeun Ratu Japura (Amuk Murugul) wayah bersaing memperbutkan Subanglarang (pamajikan kadua Prabu Siliwangi anu ngagem agama Islam).

Dina sagala rupa hal, jelema sazamana kainget ka kagedean mendiang buyutna (Prabu Maharaja Lingga Buana) anu gugur di Bubat anu digelari Prabu Seungit. Ngeunaan hal éta, Pustaka Rajyarajya i Bhumi Nusantara II/2 ngungkabkeun yén urang Sunda nganggap Sri Baduga minangka gaganti Prabu Seungit, minangka silih anu geus leungit. Naskahnya ngeusi kieu (hartina waé):

"Di medan perang Bubat, manéhna loba membinasakan satruna alatan Prabu Maharaja pohara ngawasa élmu pakarang sarta mahér berperang, henteu daék nagarana diparéntah sarta dijajah batur. Manéhna wani nyanghareupan pasukan badag Majapahit anu dipingpin ku sang Patih Gajah Mada anu jumlahna henteu terhitung. Ku alatan éta, manéhna babarengan kabéh pengiringnya gugur henteu cangkaruk. Manéhna sok ngarep-ngarep kamakmuran sarta karaharjaan hirup rahayatna di sakumna bumi Jawa Kulon. Kemasyurannya nepi ka ka sawatara nagara di pulo-pulo Dwipantara atawa Nusantara ngaranna anu séjén. Kemashuran Sang Prabu Maharaja membangkitkan (rasa reueus ka) kulawarga, menteri-menteri karajaan, angkatan perang sarta rahayat Jawa Kulon. Ku alatan éta, ngaran Prabu Maharaja mewangi. Saterusna manéhna di sebut Prabu Seungit. Sarta turunanana tuluy disebut kalayan ngaran Prabu Siliwangi. Demikianlah nurutkeun penuturan urang Sunda".

Perang Bubat Kesenjangan antara pamadegan urang Sunda jeung kanyataan sajarah kawas anu diungkabkeun di luhur gampang dijajagi. Pangeran Wangsakerta, penanggung jawab penyusunan Sajarah Nusantara, nganggap yén inohong Prabu Seungit nyaéta Maharaja Linggabuana anu gugur di Bubat, sedengkeun gagantina ("silih"na) lain Sri Baduga melainkan Wastu Kancana (aki Sri Baduga, anu nurutkeun naskah Wastu Kancana disebut ogé Prabu Wangisutah).

Tah, urang Sunda henteu nengetan béda ieu ku kituna nganggap Prabu Siliwangi minangka putera Wastu Kancana (Prabu Anggalarang). Tapi dina Carita Parahiyangan disebutkeun yén Niskala Wastu Kancana éta téh "seuweu" Prabu Seungit. Naha Déwa Niskala (ayah Sri Baduga) diliwat? Ieu disebabkan Déwa Niskala ngan jadi pangawasa Galuh. Dina hubungan ieu inohong Sri Baduga memang penerus "langsung" ti Wastu Kancana. Nurutkeun Pustaka Rajyarajya I Bhumi Nusantara II/4, ayah sarta mitoha Sri Baduga (Déwa Niskala sarta Susuktunggal) ngan boga gelar Prabu, sedengkeun Jayadewata boga gelar Maharaja (sarua kawas akina Wastu Kancana minangka pangawasa Sunda-galuh).

Ku kituna, kawas dikedalkeun Amir Sutaarga (1965), Sri Baduga éta dianggap minangka "silih" (gaganti) Prabu Seungit Wastu Kancana (ku Pangeran Wangsakerta disebut Prabu Wangisutah). "Silih" dina pengertian kakawasaan ieu ku para pujangga babad anu saterusna ditanggapi minangka pergantian generasi langsung ti ayah ka anak ku kituna Prabu Siliwangi dianggap putera Wastu Kancana.
.
Pustaka Nagara Kretabhumi parwa I sarga 2. Naskah ieu nyaritakeun, yén dina tanggal 12 bagian caang bulan Caitra warsih 1404 Saka, Syarif Hidayat ngeureunkeun pengiriman upeti anu sakuduna di bawa saban warsih ka Pakuan Pajajaran. [Syarif Hidayat masih incu Sri Baduga ti Lara Santang. Manéhna dijadikeun raja ku uana (Pangeran Cakrabuana) sarta jadi raja merdika di Pajajaran di Bumi Sunda (Jawa Kulon)] Sabot éta Sri Baduga cikénéh menempati karaton Sang Bhima (saméméhna di Surawisesa). Saterusna diwartakeun, yén pasukan Angkatan Sagara Demak anu kuat aya di Palabuhan Cirebon pikeun menjada kamungkinan datangna serangan Pajajaran.

Tumenggung Jagabaya reujeung 60 anggota pasukanana anu dikirimkeun ti Pakuan ka Cirebon, henteu nyaho kehadiran pasukan Demak di ditu. Jagabaya teu berdaya nyanghareupan pasukan gabungan Cirebon-demak anu jumlahna pohara badag. Sanggeus berunding, pamustunganana Jagabaya menghamba sarta asup Islam.

Kajadian éta membangkitkan kaambek Sri Baduga. Pasukan badag geura-giru disiapkeun pikeun narajang Cirebon. Tapi pengiriman pasukan éta bisa dicegah ku Purohita (pendeta pangluhurna) keraton Ki Purwa Galih. [Cirebon nyaéta wewengkon warisan Cakrabuana (Walangsungsang) ti mitohana (Ki Danusela) sarta wewengkon sakurilingna diwarisi ti akina Ki Gedeng Tapa (Ayah Subanglarang).

Cakrabuana sorangan dinobatkan ku Sri Baduga (saméméh jadi Susuhunan) minangka pangawasa Cirebon jeung gelar Sri Mangana. Alatan Syarif Hidayat dinobatkan ku Cakrabuana sarta ogé masih incu Sri Baduga, mangka ékol pembatalan penyerangan éta bisa ditarima ku pangawasa Pajajaran].

Tah kitu kaayaan anu disanghareupan Sri Baduga dina mimiti mangsa pamaréntahanana. Bisa dimaklumi naha manéhna mencurahkan perhatian ka pembinaan ageman, pembuatan parit pertahanan, nguatkeun angkatan perang, nyieun jalan sarta nyusun PAGELARAN (formasi tempur). [Pajajaran nyaéta nagara anu kuat di darat, tapi lemah di sagara.

Nurutkeun asal Portugis, di sakumna karajaan, Pajajaran ngabogaan kira-kira 100.000 soldadu. Raja sorangan ngabogaan pasukan gajah saloba 40 buntut. Di sagara, Pajajaran ngan ngabogaan genep buah Kapal Jung 150 ton sarta beberaa lankaras (?) pikeun kapentingan perdagangan antar-pulaunya (waktu éta perdagangan kuda jenis Pariaman ngahontal 4000 buntut/tahun)]. Kaayaan beuki rangkeng sabot hubungan Demak-cirebon beuki dikukuhkan kalayan perkawinan putera-puteri ti kadua belah pihak. Aya opat pasangan anu dijodohkan, nyaéta:

Pangeran Hasanudin jeung Ratu Ayu Kirana (Purnamasidi). Ratu Ayu jeung Pangeran Sabrang Lor. Pangeran Jayakelana jeung Ratu Pembayun. Pangeran Bratakelana jeung Ratu Ayu Wulan (Ratu Nyawa).
Perkawinan Pangeran Sabrang Lor landian Yunus Abdul Kadir jeung Ratu Ayu lumangsung 1511. Minangka Senapati Sarjawala, panglima angkatan sagara, Karajaan Demak, Sabrang Lor pikeun samentara aya di Cirebon.

Persekutuan Cirebon-demak ieu pisan anu pohara mencemaskan Sri Baduga di Pakuan. Warsih 1512, manéhna ngutus putera makuta Surawisesa menghubungi Panglima Portugis Alfonso d'Albuquerque di Malaka (sabot éta cikénéh gagal ngarebut Palabuhan Pasai atawa Samudra Pasai). Sabalikna usaha Pajajaran ieu geus ogé meresahkan pihak Demak.

Pangeran Cakrabuana sarta Susuhunan Jati (Syarif Hidayat) tetep ngahormatan Sri Baduga alatan unggal minangka ayah sarta aki. Ku alatan éta mumusuhan antara Pajajaran jeung Cirebon teu nepi ka ngaruntagkeun sektor-sektor pamaréntahan. Sri Baduga ningan teu pati gumbira ningali layeutna hubungan Cirebon-Demak anu teuing, lain ka Karajaan Cirebon. Ka Islam, manéhna sorangan henteu ngewa, alatan salah saurang permaisurina, Subanglarang, nyaéta saurang muslimah sarta katilu anakna -- Walangsungsang landian Cakrabuana, Lara Santang, sarta Raja Sangara -- diidinan saprak leutik nuturkeun ageman indungna (Islam).

Alatan mumusuhan henteu nerus ka arah pertumpahan getih, mangka séwang séwang pihak bisa ngamekarkeun kaayaan dina nagarina. Tah kitu,  pamaréntahan Sri Baduga digambarkeun minangka jaman karaharjaan (Carita Parahiyangan). Tome Pires milu nyatet kamajuan jaman Sri Baduga kalayan koméntarna : "The Kingdom of Sunda is justly governed; they are true nga" (Karajaan Sunda diparéntah kalayan adil; maranéhanana nyaéta jalma-jalma jujur).

Ogé diwartakeun kagiatan perdagangan Sunda jeung Malaka nepi ka  kapuloan Maladewa (Maladiven). Jumlah "pedes" bisa ngahontal 1000 bahar (1 bahar = 3 pikul) sataun, komo hasil tammarin (asem) disebutkeunana mahi keur ngeusian muatan 1000 kapal.

Naskah Kitab Waruga Jagat ti Sumedang sarta Pancakaki Masalah karuhun Kabeh ti Ciamis anu ditulis dina abad ke-18 dina basa Jawa sarta hurup Arab-pegon masih nyebutkeun mangsa pamaréntahan Sri Baduga ieu jeung mangsa gemuh Pakuan (kamakmuran Pakuan) ku kituna teu matak olohok lamun ngan Sri Baduga anu saterusna diabadikan kelunguhanana ku raja gagantina dina jaman Pajajaran.

Sri Baduga Maharaja landian Prabu Siliwangi anu dina Prasasti Tambaga Kebantenan disebut Susuhuna di Pakuan Pajajaran, maréntah salila 39 warsih (1482 - 1521). Manéhna Kasebut sacara anumerta Sang Lumahing (Sang Mokteng) Rancamaya alatan manéhna dipusarakan di Rancamaya. (Ti sababraha sumber)