Sabtu, 11 Desember 2010

Ikhlas teh ulah loba ekol

Harita teh poe karasa panas ngolentrang di Cikarang waktu syaum,  pohara ngagoda kekhusuan bulan puasa, ditambah sawatara masalah anu hadir tanpa diondang, waktu liburan kampus anu cukup panjang nu jadi sabab teu sumanget, ngan saukur nulis jeung  nulis nyingraykeun kahanyelu, kusabab pakasaban teh ngurangan ngebulna dapur nu jadi pamajikan.
PLENG  kurang leuwih sabulan Sanggeus leupas ti hiji posisi anu ceuk kuringJadi pamingpin mere balai, Cacak dimimitian kalayanhaté ieu tacan bisa tenang pikeun megatkeun  nuluykeun henteuna posisi puncak  saurang guru, pinuh fitnah. mah leuwih ngabalaikan tibatan mere kamaslahatan. bismillah, sarwa

Kuring  indit  satengah haté. Teu kaci memang, merenung tapi éta pisan anu keur mepende sora mesin elf jurusan Cikrang-Bekasi dayeuh. Ujug-ujug lamunan teh dipaksa ngandeg, lampu beureum Bulak kapal paburiak geus ngondang  baramaén ngadeukeutan mobil. Satengah keheul kuring  ngibaskeun leungeun bari rada jamotrot meureun kusial pisan. tuluy nung turun Waria éta indit ngutruk, meureun bari sarua ngulutruk katingali  biwirna usik teu soméah. Kitu ogé kuring "Uh, pangedulan pisan da.. ga boga rasa syukur sarua pisan, ngemis ogé deui!" Kecap-kecap éta nyérélék dina haté tanpa bisa ka erém sarua pisan.

Di simpangan saterasna, balik kuring terhalang ku lampu beureum. Haté kuring masih tacan bisa kompromi cacak geus loba doa anu kulantunkan. Nepi ka pamustunganana, aya saurang anu balik mengamen jeung ka ambeu lem Aibon anu nyeureud sarta awakna begang rangkoang, Balik kuring dijieun hareudang.

Kalayan gerakan anu sarua kawas ka waria tadi, kuisyaratkan pikeun henteu neruskeun, tapi manéhna teu paduli. "Ah, kajeun waé...!" ceuk Haté kuring ngabatin. Sabot manéhna ménta kuring pikeun mayar luhur jasana, kuring pura-pura henteu ngadéngé. "Toh, kuring teu  ménta". Manéhna indit tanpa ekpresi.

Deui, di persimpangan saterusna.. lampu beureum deui! Ayeuna, ti kejauhan kuring nempo dua anak umurna kira-kira dua welas taun bari  ngais saurang orok keur mengemis.

Teuing naha, haté kuring pohara yakin anak dina gendongan éta lain orok maranéhanana atawa adi-adi maranéhanana. Ku teganya jelema ngomersilkeun budak di handapeun umur. Kaca mobil di turunkan lalaunan, hayang ngimeutan kalayan seksama kadua anak tadi. Aya rasa karunya jeung ngarasa  kaluman. Ah, naha memang hésé sakali pikeun hirup? Ujug-ujug kadenge sora biola matak   ngajenghok tina lamunan, renungan.. sarta kabéh bisikan haté.

Saurang laik-laki begang, make baju basajan keur mengesekan sora biolanya. Teu sadar kuring ngarasa hanjelu masalah kuring kawas ngalayang babarengan alunan biolanya. Sanajan kitu, sepeser duit anu diharepkeunana teu kunjung kaluar tina pesakna.. alatan ti tadi, kuring masih nyoalkeun cara maranéhanana néangan napakah.

kuring nu nampik sarta penumpang séjénna ditémbalanana kalayan gelenyu  bari ngomong "Mugia Alloh ngagampangkeun sadayana urusan Ibu sarta bapa". Sorana kadéngé haroshos  pisan.. Sabot leungeun kuring ngarogoh duit di kantong manéhna, eh, kaburu lampu héjo anu murub. sakeclak ci panon ujug-ujug lééh merebey.. Kuring hanjakal. "Naha keikhlasan kudu diwatesan ku loba ékol?" Duit éta masih dikeukeupel dina leungeun.Rumasa kuring  loba tinimbangan lamun hayang sodaqoh, padahal malahan duit teu sabaraha éta pisan anu baris nyalametkeun urang ti azab naraka.

Lamun mah kuring bisa balik kabaheula, meureun moal loba tinimbanagn lamu hayang mere nanaon teu dibareungan syuudhon... Haté kuring perih, ku egoisnya kuring, ngan mikiran masalah anu anu keur rungrung. Kumaha manéhna? Meureun biwirna geus balelol ti tadi menggesekan biolanya ditambah rasa hanaang tengah poe nus akitu matak halabhabna, tapi biwir éta masih lentur pikeun kéom ningalkuen huntuna nu ompong.

Meureun budakna teh diimah  keur nungguan duit anu dikumpulkannya pikeun mayar SPP atawa meureun orokna keur ngagoak  kusabab teu kuat meuli  susu. Ah..... Samentara kuring, masih gegelehean di jok elf. Ku kurang nampi nikmat ti Alloh nu sakitu jembarna.

Doanya meureun diijabah ari jalma miskin mah, masalah kuring kawas leungit  kitu waé. "Enya Rabb, hampunteun diri abdi. pasihan kuring kasempetan pikeun mikacinta sasama, kawas asih anu tos di tebarkan dina sakumna makhluk Anjeun."

"Ikhlas éta ngawengku dua hal, nyaéta menyertakan niat sarta ngaleupaskeunana ti sagala rupa noda" (Dr. Yusuf Qhardawy)'..Dapon  kakawasaan anjeun, kuring baris menyesatkan maranéhanana kabéhanana, kajaba hamba-hamba-mu anu mukhlis di antara maranéhanana." (Q.S Shad [38]: 82-83). Ikhlas henteu diwatesan ku ékol, alatan ikhlas ngan boga tujuan pikeun néangan keridhaan Alloh wungkul. Muga kuring bisa...

Panineungan : 'Inohong di Bojong Rangkong"

Masih inget nya  serial Inohong di Bojong Rangkong nu ditayangkeun ku  TVRI Bandung di akhir taun 80an,  serial anu dicandak tina salasahiji novel  yasana  H. RAHMATULLAH ADING AFFANDIE (RAF) anu ngagambarkeun kahirupan di padesaan khas masalah urang pakampungan.

Diantara tokoh tokohna harita teh  saperti Pa Sobana, bu Enok, Aki Jumanta, Pa Soma, Ibu Erum, bi Iroh, kang Sobarna dan lainya, sangat menghayati pentokohan cerita tersebut. 

Caritana ringan saujratna teu dijieun-jieun luyu jeung judulna jeung pameranna. Sok ku ki sobat bandingkeun jeung sinetron nu ayeuna anu ngajual kamewahan saperti keur jaya-jayana telenovela persis pisan, teu katinggali maknana boro-boro aya kritik sosial nu jelas. teu pararuguh nyambung salila-lila, euweuh juntrungna, teuing ngan saukur kejar tayang wungkul jeung langkung nonjolkeun kahirupan glamor hiji kulawarga. Kuring  ah sok nineung lakon tokoh-tokoh dina inohong di Bojong rangkong, komo pak Somaanu sok nyarios chapetang bari dituntungan ku kecap  tren harita teh,  "Beu!!'" sanes kitu iroh... " 


Bari kadangu laguna nu kieu

"Inohong di Bojongrangkong"

Rumpka Margaluyu

Margaluyu nyaeta hiji rumpaka nu lain kawih lain sisindiran. aturanana, diantarana: kecap atawa suku kecap anu akhir tina kalimah samemehna jadi kecap atawa suku kecap munggaran tina kalimah saterusna.
***

Conto nu kaasup Margaluyu:

1. Ayang-ayang Gung

Ayang-ayang gung
gung goongna rame
menak ki Wastanu
nu jadu wadana
naha maneh kitu
tukang olo-ololoba anu giruk
ruket jeung kompeni
niat jadi pangkat
katon kagorengan
ngantos kanjeng dalem
lempa lempi lempong
ngadu pipi jeung nu ompong
jalan ka batawi ngemplong

2. Bang Kalima-lima Gobang

Bang-bang kalima lima gobang, bang
bangkong di tengah sawah,wah
wahai tukang bajigur, gur
guru sakola desa, sa
saban poe ngajar, jar
jarum paranti ngaput, put
putri nu gareulis, lis
lisung kadua halu, lu
luhur kapal udara, ra
ragrag di Jakarta, ta
taun opat hiji, ji
haji rek ka mekah, kah
kahar tujuh rebu, bu
buah meunang ngala, la
lauk meunang nyobek, bek
beker meunang muter, ter
terus ke Citapen, pen
pena gagang kalam, lam
lampu eujeung damar, mar
mari kueh hoho, ho
hotel pamandangan, ngan
ngantos kangjeng dalem, lem
lempa lempi lempong
ngadu pipi jeung nu ompong

3. Oray-orayan

oray-orayan, oray naon? oray bungka.
bungka naon? bungka laut.
laut naon? laut dipa.
dipa naon? dipandeuri.

4. Cingciripit

Cingciripit tulang bajing kacapit
kacapit ku bulu pare
bulu pare seuseukeutna
jol Pa Dalang
mawa wayang jrek-jrek nong.....

Mengapa non-Sunda kurang mengerti guyonan Sunda

Oleh : Mamat Sasmita *)

Ternyata kata humor itu mempunyai dua arti yaitu cairan atau zat setengah cair dalam tubuh dan kemampuan merasai sesuatu yang lucu atau yang menyenangkan,itu menurut KBBI (Kamus Besar Bahasa Indonesia),tentu yang dibahas disini bukan tentang cairan tubuh, tetapi yang lucu itu, sedangkan dalam kamus bahasa Sunda kata humor tidak ada, ada padanan yang hampir sama artinya yaitu kata heureuy, artinya banyol, kelakuan yang bisa menyenangkan baik untuk diri sendiri maupun orang lain.

KATANYA  humor yang baik adalah humor setelah kita dibikin tertawa, kita juga disuruh berpikir merenungkan isi kandungan humornya dan diakhiri dengan mawas diri (Achdiat K Mihardja 1982).
Ada yang berpendapat orang Sunda suka humor, apabila orang Sunda kumpul atau bergerombol maka disana akan terdengar riuh rendah ketawa, karena disana sedang terjadi heureuy itu, sedang terjadi “kegembiraan”. Hidup penuh toleransi, darehdeh someah hade ka semah, raut muka lebih banyak tersenyum daripada ketus, begitupun tidak pernah berbuat semena-mena, berbuat tega terhadap orang lain, tapi cukup dengan tertawa dan menertawakan, apabila terdesak dilanjutkan dengan menertawakan ketololan diri sendiri (Utuy T Sontani 1957).
Tokoh humor dalam cerita yang paling terkenal di masyarakat Sunda ialah Si Kabayan,kabayan]tokoh ini telah menjadi kekayaan batin orang Sunda, telah menjadi folklore yang disayangi orang Sunda. Si Kabayan sering digambarkan sebagai orang bodoh, tetapi saat itu pula tampak kepintarannya, jadi ada sifat paradok dalam diri Si Kabayan, malah bisa jadi ada sifat dualisme primordial.
Apabila digambarkan bodoh, akan nampak sangat bodoh seperti dalam cerita Si Kabayan Ngala Tutut (Si Kabayan Mencari Siput Sawah), dianggapnya sawah itu sangat dalam karena langitpun kelihatan dalam beningnya air sawah, setelah dia tahu sawah itu dangkal dia ngomong “ Eeel da deet “ (Eh kok dangkal), maka diapun terpingkal menertawakan dirinya sendiri. Lain lagi dalam cerita Si Kabayan Ngadeupaan Lincar (Si Kabayan Mengukur Panjang Papan Rumah), karena merasa tidak diundang tetangganya yang hajatan, maka dia bertelanjang dada mengukur lingkar papan rumah yang berdekatan dengan yang hajatan, maka yang punya hajat menegur “Kabayan kok kelakuanmu kayak anak kecil saja..”, maka si Kabayan spontan menjawab “Kalau dianggap orang tua ya tentu diundang dong….”.
Tokoh lain ialah Ki Lengser(ada yang menyebut Mama Lengser, Mamang Lengser, Ua Lengser) dalam pantun, cerita tutur Sunda. Sebutan Lengser itu sendiri bukan nama tetapi kedudukan dalam keraton kerajaan dalam cerita pantun itu.
Penggambaran tokoh Ki Lengser ini relatip sama dalam setiap cerita pantun yaitu orang yang telah berusia tua, kelucuan lebih sering digambarkan karena kepandaian juru pantun dalam bertutur menceritakan tingkah laku, berdandan, cara jalan ataupu ucapan-ucapannya (Ajip Rosidi 1984). Ki Lengser berfungsi sebagai medium yang arif antara dunia raja-raja dan dunia jelata, bagaimana caranya dia menyampaikan titah raja kepada rakyatnya, begitupun bisa sebaliknya menceritakan keadaan rakyat yang sebenarnya kepada raja, baik keadaan rakyat yang sengsara ataupun saat bahagia, tanpa ditambah atau dikurangi.
Ada tokoh lain lagi yaitu Si Cepot atau Astrajingga[cepot]dalam dunia wayang golek Sunda, dalam pagelaran wayang golek kemunculan Si Cepot sering ditunggu-tunggu oleh para penonton karena bobodorannya yang dapat menyegarkan suasana.
Si Cepot mempunyai watak tersendiri sering cepat menyatakan sanggup, suka omong besar, mau menang sendiri, agak cunihin (kelakuan yang iseng ketika berhadapan dengan perempuan) dan cilimit (kelakuan yang selalu ingin merasakan setiap makanan atau kekayaan orang lain), walaupun demekian Si Cepot terkenal berani mengorbankan diri untuk membela kebenaran, setia dan banyak akal (Ajip Rosidi,1984)
Antara Ki Lengser dan Si Cepot sama sama abdi (punakawan) raja, berbeda dengan Si Kabayan yang mewakili rakyat yang lugu, keinginannya tidak berlebihan yang menjadi acuan dasarnya adalah kejujuran, bila dilihat ada penyimpangan Si Kabayan hanya tertawa, justru disanalah akan muncul guyonannya.
Humor Sunda hampir tidak pernah menertawakan kelemahan orang lain, tetapi lebih ditujukan sebagai otokritik, mentertawakan kelemahan dirinya sendiri. Dalam bahasa Sunda ada kata ngageuing dan ngageuhgeuykeun, dua-duanya mengandung unsur kritik. Ngageuing berarti menasehati supaya orang sadar akan ketidakbaikan atau ketidakbenaran dirinya sehingga bisa berubah, sedangkan ngageuhgeuykeun menasehati dengan berbaju humor bisa berbentuk sindiran atau bentuk lain sehingga ketidakbaikan atau ketidakbenaran menjadi ketawaan orang tertmasuk orang yang disindir itu sendiri menjadi tertawa (Achdiat K Mihardja 1982).
Dalam era pergaulan antar bangsa dan antar etnis yang rumit seperti sekarang ini, mungkin saja kedalaman humor Sunda tidak bisa ditangkap seutuhnya terutama oleh orang non Sunda, malah malah bisa menjadi bumerang karena dianggap orang Sunda itu selalu tertawa dan dianggap tidak pernah bisa daria (sungguh-sungguh) termasuk didalam pekerjaan. Nah.

*) Pensiunan TELKOM, penggiat Rumah Baca Buku Sunda, tinggal di Bandung.
Sumber : Kompas Jabar Jumat 10 Maret 2006

SURAT TI NINI

Aya nini-nini indit ka kantor pos rek ngirim surat ka incuna, kulantaran bingung

Si Nini ngadeukeutan salah sahiji loket.

Patugas : Aya nu tiasa di bantos Ni?

Nini    : Aya Cep, Nini rek ngirim serat ka incu nini, naha di dieu aya parangkona?

Patugas : Aya atuh Ni piraku di kantor pos teu aya parangko, Teras naon deui?

Nini    : Punten we atuh sakalian pangnuliskeun alamatna dina amplop!

Patugas : Mangga Ni ku abdi dipangnyeratkeun, aya deui?

Nini    : Aya Cep, cing pangnuliskeun suratna sakalian!

Terus we petugas teh nulis surat nu sakitu panjangna di dikte ku Si Nini.

Geus anggeus     nya dibikeun ka Si Nini supaya di aos heula.

Patugas : Mangga di aos heula Ni!

Nini    : Punteun Cep tambahan saeutik deui dihandapna, N.B. Incu hampura Nini upama tulisanana butut!

Patugas : Eh, ari si Nini ....!
 
GEUS CAGEUR

Aki : Geus dibejakeun ka Ustad, yen Aki geus cageur?

Incu : Atos Ki!

Aki : Kumaha ngabejakeunana ?

Incu : Pa Ustad, tahlilan teh teu cios...


SIBUK

Dupi Bapa na aya kitu ? ceuk sora dina telepon.

Saurang budak anu narima eta telepon ngajawab bari haharewosan : Aya, tapi nuju sibuk.

Ari Ibu ?

Sami, mamah ge nuju sibuk, ceuk budak bari angger ngaharewos.

Saha deui atuh anu aya didinya ?

Aya, teteh, pedah sami deuih nuju sibuk; angger ngaharewos.

Anu nelepon panasaraneun, Naha nuju saribuk naon atuh neng ?

Ih, apanan nuju ameng ucing sumput sareng Neneng


MANUK

"Sabaraha mang manuk ieu hargana ?" ceuk saurang lalaki ka tukang manuk.

"Tah anu keur nyanyi mah hargana sajuta. Lamun itu tuh anu cicing bae,
eta
mah dua juta", bari nunjuk manuk anu ngahiul bae dina kurung.

"Har, naha bet mahal keneh anu cicing bae geuning Mang ?"

"His, pan eta anu nyiptakeun laguna...!!"


IBU-IBU JEUNG IBU-IBU

Saurang ibu-ibu anu masih ngora keneh keur bebeja ka babaturanana :

"Kapaksa kuring mah menta ditalak ka salaki".

"Naha , kunaon kitu ?" ceuk babaturanana.

"Bongan, ampir unggal peuting manehna pagaweanana lar sup ka imah bordil".

"Oh, jadi salaki teh lalaki laki-laki hidung belang, nyah ?"

"Ih lain kitu, lar sup ka imah bordil teh pan keur neangan kuring!" Tembal si ibu.


DOKTER JEUNG IBU-IBU

"Sanes Dok, naha ongkosna ayeuna mah janten 100 rebu geuning, biasana mah apanan mung 25 rebu?" ceuk saurang ibu-ibu tina
 telepon ka saurang
dokter gigi langganan anakna.

"Leres pisan Bu. Margi tuang putra waktos diparios jejeritan tarik pisan, dugikeun ka 3 urang calon pasen abdi kalabur", walon Dokter gigi 
kalem

FILOSOFI HITUT

Photo Sharing and Video Hosting at PhotobucketTos diparios,ditaliti,dioprek,diseminarkeun,dirapatkeun di Departemen Kesehatan

1. Ngebrehkeun Kajujuran. Ku alatan hitut urang bakal mikanyaho jujur henteu na hiji jalma, sabab tampolana aya jalma hitut bari ngaku, tapi aya deui jalma hitut tapi manehna henteu ngaku.
2. Ngebrehkeun Rasa Karunya. Ieu rasa karunya teh bakal muncul saumpana urang atawa batur nahan hitut salila-lila.
3. Ngebrehkeun Wawasan Anu Lega. Ieu mah kagambar tina kabiasaan jalma nu apal iraha jeung dimana manehna kudu hitut.
4. Ngebrehkeun Rasa Sangsara. Ieu mah kaalaman ku jalma anu hayang hitut, tapi teu daek DUT.
5. Ngebrehkeun Suasana Misterius. Ieu mah kaalaman dina kajadian aya nu hitut, tapi batur teu apaleun, ujug-ujug Peledek we BAU.
6. Ngebrehkeun Rasa Tagiwur. Ieu mah kajadian waktu nu hitut, boga usaha hanyang ngeureunan hitut na dina kaayaan Dat Dit Dut Hitut.
7. Ngebrehkeun Rasa Percaya Diri. Pangna biga rasa percaya diri teh sabab manehna boga anggapan hitutna... Seungit.
8. Ngebrehkeun Sifat Berehan. Lantaran hitut na dibagi-bagi ka batur.
9. Ngebrehkeun Rasa Era. Lantaran hitutna nya tarik nya bau.
10. Ngebrehkeun Sifat Apik. Hitut na di eutik-eutik.
11. Ngebrehkeun Jiwa Bisnis. Dina Dutna Hitut manehna bari narik nafas panjang.
12. Ngebrehkeun Jalma Koret. Kabireungeuh hitutna diambeuan ku sorangan.
13. Ngebrehkeun Jalma Kurang Gaul. Hitutna bari nyumput.
14. Ngebrehkeun Misifat Ka Lauk. Hitutna sok hanyang dina jero cai bae.
15. Ngebrehkeun Rasa Sue. Ari nu hitutna batur ari nu dituduna manehna.
16. Ngebrehkeun Boga Bakat Kana Musik. Eta we hitutna ge......... ngawirahma.
17. Ngebrehkeun Kapraktisan. Disebut praktis teh saupana hitutna dibarengan ku..... ngorong.
18. Ngebrehkeun Sifat Lalawora. Ieu mah kajadian saupama hitut bari ngajleng tina tangkal kalapa.
19. Ngebrehkeun Rasa Nyaah Ka Kulawarga. Ieu mah nuduhkeun kajalma lamun anu hitut teh ngadagoan heula kumpulna anak jeung pamajikan.
20. Ngebrehkeun Picilakaeun. Bakal kajadian saupama urang hitut hareupeun..... maung kajajaden.

Cutatan : http://www.kalangsunda.net

Rabu, 08 Desember 2010

SEJARAH TERJADINYA BUMI NUSANTARA (BUMI SHUNDAWARDATIKA)*

Bermula dari Nagari Kahyangan dibawah Sunan Ambu. Abad ini tahun 104 Candra Kala, Zaman Megalitikum. Kemudian, Sunan Ambu mencipta seorang Prabu yang bernama Prabu Lutung Kasarung dan Budak Manjor.

Di bumi sudah ada Negara Pasir Batangan disekitar Gunung Bundar berdekatan di kaki Gunung Salak, Bogor. Hal ini dalam pantun kuno disebutkan ada 7 putri nan cantik rupawan.

1. Nyi Mas Purba Larang
2. Nyi Mas Purba Endah
3. Nyi Mas Purba Leuwih Ningsih
4. Nyi Mas Purba Kencana
5. Nyi Mas Purba Manik Maya
6. Nyi Mas Purba Leutik
7. Nyi Mas Purbasari

Negara Pasir Batangan memiliki seorang Adipati yang bernama Lembu Halang yang sakti mandraguna dan dipimpin oleh Rajanya bernama Prabu Purba Kencana dengan permaisurinya Nyi Mas Larasarkati.

Terjadilah perkawinan antara Prabu Indra Prahasta dengan Nyi Mas Purba Larang dan Prabu Lutung Kasarung dengan Nyi Mas Purbasari. Prabu Lutung Kasarung diasuh oleh Aki Kolot Penyumpit dan Nini Kolot Penyumpit.

Dari perkawinan Prabu Indra Prahasta dengan Nyi Mas Purba Larang, melahirkan:

1. Uyut Tirem
2. Aki Raga Mulya

Dari perkawinan antara Prabu Lutung Kasarung dan Nyi Mas Purbasari, melahirkan:

1. Prabu Bathara Gung Binathara Kusuma Adjar Padangi
2. Nyi Mas Ratu Banjaransari

Kemudian Prabu Gung Binathara Kusuma Padangi membuat situs menhir sebagai tempat persembahan kepada leluhur Nagari Kahyangan yang terletak di Salaka Dhomas, Bogor. Kemudian Prabu Gung Binathara membuat istana kerajaan dari batu yang terletak di Gunung Padangi antara Cianjur dan Sukabumi, yang disebut Batu Menhir Megalitikum dengan nama kerajaannya adalah Medang Kamulan I.

Prabu Bathara Gung Binathara mempunyai putra dua:

1. Prabu Angling Dharma Mandalawangi diperintahkan untuk membuat situs di Gunung Pulosari, Desa Mandalawangi Banten (Medang Kamulan II).
2. Nyi Mas Nila Sastra Ayu Jendrat ditugaskan untuk membuat kitab para Dewa Nila Sastra Ayu Jendrat (Kitab aturan dewata yang memuat Pituduh, Pitutur, Pibekaleun).

Tahun 78 M, Prabu Gung Binathara menciptakan Aji Purwa Wisesa sejumlah 18 huruf yang berbunyi: HA NA CA RA KA DA TA SA WA LA PA JA YA NYA MA GA BA NGA

Pada tahun 130 M, Prabu Angling Dharma membuat wilayah kekuasaan dan keraton sampai ke pedalaman Banten (Lebak) dan Ujung Kulon. Di kemudian hari terkenal dengan nama HYANG SIRA atau EYANG JANGKUNG; disebut Eyang Jangkung karena memapas gunung Pulosari yang menghalangi penglihatannya dimana kuncup Pulosari dibuang ke laut sehingga menjadi gunung Krakatau.

Pada tahun 170 M, Ratu Gung Binathara Kusuma Adjar Padangi mencipta batu sebesar rumah (jika diukur sebesar rumah tipe 200) yang berlokasi di desa Cibulan, Cisarua yang saat ini dikenal dengan sebutan Maqom (petilasan) Wali Cipta Mangun Negara dan Nyi Mas Cipta Rasa.

Antara Salaka Dhomas dengan Situs Magalitikum Gunung Padang di Cianjur dengan batu menhir Megalitikum di Pulosari dan dengan Batu di Wali Cipta Mangun Negara, semuanya memiliki satu kesatuan dan kesamaan masa.

*Bahan ini dikutip dari Kitab Nila Sastra Ayu Jendrat yang mulai rusak dan ditemukan di pematang sawah di Ujung Kulon.

Sumber :Yayasan Sri Bima Semar Jaya Prakosa, Bogor Timur

Senin, 06 Desember 2010

Pinunjulna Indonesia di kumpetisi mengbal AFF 2010

Asa ngaraos bangga atuh ninggal kasawelasan nasional teh tiasa pinunjul ngagebug telak Malaysia jeung Laos dina kumpetisi mengbal AFF 2010, ninggal skorna matak muriak bulu punduk, blus-blos.

Komo ninggal pamaen ngora asal Papua, nu ceunah karek umur 20 taunan, akang mah kasengseum ku gayana Oktovianus Maniani, waktu mere hiji gul tina sekor 6 gul timnas waktu ngalawan Laos kamari. Pamaen asal Papua  nyitak gul di menit ka-80 kenging umpan umpan matang ti  Bambang Pamungkas.Adu jajatén di lapang  pamaén serang anu ogé langsung ngukuhkeun posisi manéhna sabagé "penyerang nu sakelas leuwih hadé" dina yuswa sakitu ngorana.

Kasawelasan nasional ayeuna teh aya warna baru, mun kapungkur mah  ampir sakabéh pamaénna produk lokal, nu ayeuna mah aya pamaen naturalis. Aya Dua  pamain naturalisasi Cristian 'El Loco' Gonzales jeung si kasep Irfan Haarys Bachdim. Gonzales minangka pamain ti Uruguay anu hampir tujuh taon di Indonesia jeung rarabi jeung  wanoja  Indonesia.  Bachdim anu masih katurunan  Walanda menang  paspor hijau kusabab ramana  oge asli  warga Indonesia.

Satiket deui di grup A anu direbutkeun ku Thailan, Laos jeung Malaysia lagi. Thailand kudu bisa nelehkeun Indonesia bisa llos ka semifinal(Selasa, 7 Desember 2010), tapi lamun  Thailand kasoran atawa draw   ngalawan  Indonesia, engkena  adu laga Malaysia kontra Laos  nu bisa mareungan Indonesia ngawakilan Grup A di semifinal. Tinggal nunggu hebatna pasukan elit Garuda ngalawan thailan, sok doakeun baraya, akang regreug ari ningali mental kasawelasan Indonesia kiwari, tapi ulah ujub ria jeung takabur, bola mah bunder.

Sabtu, 04 Desember 2010

7 (TUJUH BELAS) KONSEP KAGEULISAN MOJANG SUNDA

Alam endah ciptaan Allah SWT, rupi sareng wanguna tangtossampurna, kasampurnaan alam  di damel siloka mojang Sunda, di lebetkeun kana babasaan sareng  paribasa,  antawisna konsep kageulisan mojang Sunda :
  1. Rambut hideung meles, galing muntang, ombak banyu;
  2. Pameunteuna ngadaun seureuh;
  3. Tarang – ta’ar  teja mentrangan;
  4. Halis ngajeler paeh;
  5. Soca cureuleuk, bulu soca carentik;
  6. Damis ngagula sapasi sapertos katumbiri;
  7. Pangambung uwung uwungan;
  8. Gado ngaendog sapotong – sapasi;
  9. Lambey jeruk sapasi;
  10. Waos gula gumantung;
  11. Taktak wayangeun;
  12. Panangan ngagondewa; ramo pucuk euriheun;
  13.  Imbit dempak biola;
  14. Cangkeng lenggik nadang papanting;
  15. Iga kawas gambang pawayangan;
  16. Bitis babalingbingan, ngabuah pare, jaksi sajantung;
  17. Kulit hejo carulang, koneng umayang.

Radѐn Dѐwi Sartika

Dewi Sartika (lahir di Bandung, 4 Desember 1884 – wafat di Tasikmalaya, 11 September 1947 dina yuswa 62 taun) nyaѐta inohong panaratas atikan keur kaom wanita (wanoja), diaku subagѐ Pahlawan Nasional ku Pamarѐntah Indonesia dina taun 1966.

Dѐwi Sartika dibabarkeun ti kulawarga mѐnak Sunda, Nyi Radѐn Rajapermas sareng Radѐn Somanagara. Sanaos ngalanggar adat mangsa harita, sepuhna keukeuh-peuteukeuh nyakolakeun Dѐwi Sartika ka sakola Walanda. Sapupusna ramana, Dѐwi Sartika dirawatan ku ingkang pamanna (raka ibuna) anu nganjrek ogѐ nyangking subagѐ patih di Cicalѐngka. Ti ingkang pamanna, anjeungna kenging atikan ngeunaan kasundaan, sedengkeun wawasan kabudayaan Kulon (Eropa/Barat) kѐkѐngingan ku atikanana nyonya Asisten Residen bangsa Walanda.

Bakat Ngawulang
Ti alit kѐnѐh, Dѐwi Sartika geus ninggalikeun bakat dina ngawulang ogѐ kajununan dina ngahontal kamajuan. Bari amengan di pengkereun gedong kapatihan, anjeuna sering ngaragakeun prak-prakan di sakola, ngawulang maca sareng nyerat , tur basa Walanda, ka barudak babu jeung jongos di kapatihan. Papan tulis na ku kandang kareta, areng, djeung talawѐngkar (peupeusan kentѐng) minangka pakakas bantu atikanana.
Mangsa harita Dѐwi Sartika nembѐ nicak yuswa sapuluh taun, nalika Cicalѐngka digemparkeun ku kamampuan baca-tulis jeung sawatara kecap dina basa Walanda nu dijѐntrѐkeun ku barudak babu/jongos kapatihan. Guyur, sabab mangsa harita acan loba barudak (komo barudak rahayat leutik) miboga kamampuhan saperti kitu, jeung diatikna ku hiji nonoman wanoja.

Mangsa Rumaja Putri
Nalika geus nincak rumaja putri, Dѐwi Sartika mulih deui ka ibuna di Bandung. Jiwana anu beuki dѐwasa beuki ngadorong keur ngawujudkeun cita-citana. Hal ieu didorong ogѐ ku pamanna, Bupati Martanagara, pamanna kuanjeun, anu saleresna ngagaduhan kahoyong anu sami. Tapi, sanaos kahoyong anu sami kapimilik ku pamanna, henteu ngajantenkeun sakali gus ngwujudkeun cita-citana. Adat anu ngurung kaom wanita jaman harita, ngajantenkeun pamanna ngalakonan kasulitan sareng janten mangmang. Tapi kumargi kaistiqomahan sareng sumanget nu teu ketat-ketat, akhirna Dѐwi Sartika tiasa ngayakinkeun pamanna jeung diwidian ngadegkeun sakola keur wanoja.

Jatu Krami
Taun 1906, Dѐwi Sartika nikah ka Radѐn Kanduruan Agah Suriawinata, salah sahiji anu kagungan paninggal (visi) cita-cita anu sami, guru di Sakola Karang Pamulang, anu mangsa harita ngarupakeun Sakola Latihan Guru.

Ngadegkeun Sakola
Ti ngawitan taun 1902, Dѐwi Sartika tos naratas atikan keur kaom wanoja. Di hiji rohangan leutik, di pengkereun bumi ibuna di Bandung, Dѐwi Sartika ngawulang di payuneun anggota kuluwarga wanoja kayaning ngarѐnda, masak, ngaput, maca, nulis, jeung sajabana, jadi bahan atikan mangsa harita.

Rѐngsѐ rempugan sareng Bupati R.A. Martenagara, dina ping Januari 1904, Dѐwi Sartika muka Sakola Istri (Sekolah Perempuan) nu munggaran sa-Hindia-Belanda. Tanaga nu ngawulangna aya tiluan. Dѐwi Sartika dibantu dua sadѐrѐk misan, Ny. Poerwa sareng Nyi Oewid. Murid-murid angkatan munggranna aya 20 urang, makѐ rohangan pendopo kabupaten Bandung.

Satahun sabadana, 1905, sakolana nambahan kelas, nepikeun ka kudu pindah ka Jalan Ciguriang, Kebon Cau. Lokasi anyar ieu digaleuh ku Dѐwi Sartika ku duit tabungan pribadina, sarta bantuan dana pribadi ti Bupati Bandung. Lulusan munggaran kaluar dina taun 1909, ngabuktikeun ka bangsa urang yѐn wanoja miboga kamampuhan anu teu aya bѐdana ti kaom pria. Taun 1910, ngagunakan hartana pribadi, sakolahna diomѐan deui nepi ka bisa leuwih minuhan syarat kalengkepan sakola pormal.

Dina taun-taun saterusna di sawatara wewengkon Pasundan rabeng sawatara Sakola Istri, utamana anu diolah ku para wanoja Sunda nu miboga cita-cita nu sarua jeung Dѐwi Sartika. Dina taun 1912 geus ngadeg salapan Sakola Istri di kota-kota kabupaten (satengah ti sakabѐh kota kabupaten sa-Pasundan). Asup kana yuswa ka-sapuluh, taun 1914, ngaran sakolana diganti jadi Sakola Kautamaan Istri (Sekolah Keutamaan Perempuan). Kota-kota kabupaten wewengkon Pasundan anu tacan miboga Sakola Kautamaan Istri tinggal tilu tempat, sumanget ieu meuntas ka Bukittinggi, di mana Sakola Kautamaan Istri diadegkeun ku Encik Rama Saleh. Sakuliah wewengkon Pasundan lengkep miboga Sakola Kautamaan Istri di tunggal kota kabupatenna dina taun 1920, ditambah ku sawatara anu ngadeg di kota kewadanaan.

Bulan September 1929, Dѐwi Sartika ngayakeun pangѐling-ѐling ngadegna sakolana nu geus nincak 25 tahun, anu saterusna ganti ngaran jadi "Sakola Raden Déwi". Ku jasana dina widang ieu, Dѐwi Sartika dileler ku bintang jasa ti pamarѐntah Hindia-Belanda.

Tilar Dunya
Dѐwi Sartika pupus ping 11 September 1947 di Tasikmalaya, sarta dimakamkeun nganggo hiji upacara pamakaman nu basajan di pamakaman Cigagadon-Desa Rahayu Kecamatan Cinѐam. Tilu taun sabadana dimakamkeun deui di komplek Pemakaman Bupati Bandung di Jalan Karang Anyar, Bandung.

Sarsilah Ngaran Patempatan Di Tatar Sunda

Majalaya, Soréang, Banjaran Bandung…

Sempalan lagu “Borondong Garing” di luhur téh ngandung déskripsi sawatara ngaran tempat nu aya di Tatar Sunda. Demi nataan ngaran-ngaran tempat téh ilaharna sok disebut toponimi. Nurutkeun kajian folklore, toponimi téh bagian tina élmu onomastika (onomastics), anu ulikanana ngawengku di antarana baé: méré ngaran jalan, ngaran atawa jujuluk jalma, ngaran kadaharan, ngaran bubuahan kaasup asal-usul (legénda) ngaran hiji tempat dumasar kana ’sajarah’ ngajanggélékna.

Nataan ngaran tempat tangtu bakal loba rambat kamaléna lantaran ngajujut ngaran tempat mah teu cumpon ku nyawang ngan tina hiji aspék baé. Nya sawadina kudu dijujut deuih rupa-rupa informasi nu nyampak disatukangeun kaayaan éta tempat. Kumaha pakuat-pakaitna antara ngaran tempat jeung éta informasi? Ilustrasi di handap saeutikna baris méré gambaran anu écés.

Upamana, mun ti Subang rék ka Bandungkeun urang tangtu bakal ngaliwatan Tanjakan Émén. Éta tempat téh pernahna di kebon entéh, méméh gerbang Tangkuban Parahu. Mun dititenan éta ngaran tempat téh ngandung sababaraha informasi. Kahiji, pangna disebutkeun Tanjakan Émén nurutkeun setting fisikal (morfogéologis atawa kontur permukaan bumi) lantaran éta jalan téh nanjak (nanjeur). Kadua, di éta tanjakan téh nurutkeun setting sosial, cék sakaol mah (kira-kira taun 70-an) kungsi aya kajadian nu matak geunjleung. Di éta tempat, kungsi aya supir ompréngan Bandung-Subang cilaka, ngan duka alatan tabrakan duka tigebrus, nepi ka maotna. Ngaranna Émén. Ari cék mitos (setting kultural), lamun nu rék ngaliwat ka éta tempat kudu ngalungkeun roko ngarah salamet.

Kasus-kasus modél kitu téh bisa baé kapanggih di unggal tempat. Tina rupa-rupa informasi nu diébréhkeun dina ilustrasi téh tétéla ngaran tempat téh ngurung kana aspék-aspék fisikal, sosial jeung kultural ngeunaan éta tempat.

Mun dijujut, di urang (Tatar Sunda) teu saeutik ngaran tempat nu diasosiasikeun jeung rupa-rupa talajak alam (setting fisikal) nu pernah aya. Aya sababaraha pola nu maneuh raket jeung asosiasi, biasana ku cara matalikeun ngaran tempat jeung talajak alam téa. Éta pola téh bisa dicirian ku: kahiji, pola linier nyaéta ngaran tempat sacara langsung diadaptasi tina talajak alam. Demi talajak alam téh bisa ngawengku aspék hidrologis, aspék morfogéologis (kontur permukaan taneuh) jeung aspék biologis. Ari nu dimaksud pola nu kadua nyaéta ngaran tempat nu dicokot tina dua atawa leuwih boh talajak alam boh aspék sosiokultural dibarungkeun jadi hiji ngaran (konsép).

Ngaran patempatan nu ngindung kana aspék hidrologis di urang mah teu wudu beungharna. Mun cek istilah Karl A. Witfogel (urang Jerman) mah urang Sunda téh kakolomkeun kana hydrolic society, masarakat nu teu leupas tina cai. Ari kituna mah geus pada-pada maphum yén tanah Sunda téh cenah kawentar daérah nu subur ma’mur. Ari salasahiji ciri suburna taneuh téh nyaéta ku cur-corna cai. Ceuk nu resep heureuy téa mah cenah diciptakeunana Tatar Sunda ku Gusti Alloh téh ngadamelna ogé bari “marahmay, tur imut ngagelenyu”.

Geura urang guar, aspek hidrologis nu patali jeung pola linier, ngaran Andir upamana. Éta kecap téh seuhseuhanana mah kalawan torojogan diadaptasi tina talajak alam aspék hidrologis, anu saharti jeung huluwotan (springs), séké atawa cinyusu. Disawang tina jihat sajarah, munasabah Andir (lebah Bandara Husen Sastranegara) téh baheulana teu bina ti sumur. Ku lantaran éta tempat téh subur ku cai, Andir téh harita jadi tempat anu kagiridig. Jadi tempat pangimpungan jalma-jalma nu lumampah jauh boh nu badarat boh nu tumpak kuda pikeun ngaso jeung ngaleungitkeun hanaang. Lila-lila mah éta tempat téh jadi ramé, jadi pangjugjugan ti mana-mana. Nilik kana talajak alam nu aya di tatar Sunda, bawirasa mun di unggal tempat aya lembur nu dingaranan Andir. Di éta tempat bakal manggihan kalawan langsung aspék hidrologis anu disebut cinyusu, séké nu pernahna di suku gunung atawa lamping. Conto pola linier nu pakait jeung aspek hidrologis séjénna upamana ngaran: Empang, Parigi, Dano, Bendungan; Léngkong; Parung; Dermaga, jsté.

Ari pola nu kadua, lantaran gabungan téa tina dua aspek atawa leuwih (aspek hidrologis jeung aspék séjén kaasup rupaning istilah) di antarana: ci(cai): Ci-malaka; séké: Sékéloa; leuwi: Leuwidaun; curug: Curugsigay; bantar: Bantarmara; muara: Muararajeun; balong: Balonggedé; sawah: Sawahkurung; parakan: Parakansaat; situ: Situaksan; émpang: Émpangsari; solokan: Solokanjeruk; kali: Kalipucang; karang: Karangnini; ranca/rawa: Rancapurut, Rawa- badak; sagara: Sagaraanakan; sumur: Sumurbarang; talaga: Talagawarna; tambak: Tambaksari; lebak: Lebaksiuh; parigi: Parigimulya jrrd.

Tah lebah akumulasi tina ngaran-ngaran tempat di Tatar Sunda nu ditataan di luhur, bawirasa mun diproséntasekeun téh tangtu bakal didominasi ku ngaran nu dimimitian ku kecap ci. Naon sababna? Perlu aya panalungtikan nu leuwih jero.

Lian ti aspék hidrologis, ngaran tempat téh sok dipatalikeun ogé jeung aspék morfogéologis (dumasar kana kontur permukaan bumi) deuih. Ari pola linier nu patali jeung aspek morfogeologis di antarana: Punclut/Penclut, Legok, Tegal, Talun; Genténg jsté. Sedengkeun pola nu ngindung ka nu kadua Lemah Neundeut, upamana. Éta ngaran téh diadaptasi tina kaayaan lemah (taneuh) anu neundeut akibat ayana rohang di jero taneuh anu kosong (téktonik) nu ahirna ngareunteutkeun struktur taneuh. Conto-conto séjénna ngaran tempat nu diadaptasi tina aspék morfogéologis nu ngindung kana pola nu kadua, upamana baé: tina kecap tegal jadi ngaran Tegalkalong; kebon: Kebonjukut; cadas: Cadasngampar; pasir: Pasirjati; batu: Baturéok; guha: Guhapawon; legok: Legokhuni; bojong: Bojongméron; ujung: Ujungkulon; geger: Gegerkalong; tanjung: Tanjungsari; pulo: Pulomajeti, jrrd.

Kasus nu spésifik, deskripsi ngaran tempat nu patali jeung aspék morfogéologis bakal leubeut kapanggih di daérah pakidulan Tatar Sunda nu manjang ka tebéh wétan. Éta tempat téh mangrupa kawasan pagunungan anu katelah Southern Mountains, nu nuduhkeun hiji daérah pagunungan (non vulkanik). Tina kontur taneuh modél kitu munasabah mun di éta tempat loba nu dicokot tina talajak alam. Kota Tasikmalaya, apan salah sahiji cirina loba ngaran tempat nu maké ngaran gunung, nepi ka sohor ku jujuluk the ten thousand hill of Tasikmalaya. Kesan pernah ayana talajak alam modél kitu téh bisa diidentifikasi ngaliwatan ngaran tempat nu maké kecap gunung. Upamana bagian wilayah kota nu dibéré ngaran: Gunung sabeulah, Gunung lipung, Gunungroay, Gunung sari, Gunung gadog, Gunung pereng, Gunung awi, Gunung jambé, Gunung putat, Gunung Ki-Cau, Gunung Pongpok jrrd.

Sedengkeun aspek biologis sok dipatalikeun jeung lingkungan alam (sistem ékologis) nu aya di sabudeureunnana. Ngaran tempat biasana dicirian atawa ngarujuk kana aspek flora jeung fauna. Upamana flora, nyaéta tangkal nu aya atawa nu hirup di éta tempat. Geura urang pedar nu patali jeung pola linier dina aspek biologis. Upamana ngaran Kosambi. Mungkin baé éta tempat téh harita mah can boga ngaran. Pikeun kapentingan nuduhkeun éta tempat, kabeneran deuih di dinya téh aya tangkal kosambi nya tuluy ditarelah baé ngaran Kosambi, malah nepi ka ayeuna. Di tatar Sunda bawirasa asa loba pisan ngaran tempat nu maké ngaran tutuwuhan/tangkal tina pola linier. Geura urang tataan ngaran-ngaranna, saperti: Garut, Bayongbong, Sentul, Kosar, Katapang, Dangdeur, Calingcing, Dukuh, Rambutan, Balingbing, Cangkuang, Baros, Loa, Menteng, Bintaro, Bencoy, Jati, Paséh, Kopo, Kirisik, Haramay, Petir, Kawista, Kroya, Gorda(h), Gempol; Gandasoli; Gambir; Gadog, Jamblang, Jambu, Jampang, Darangdan, Bugel, Bihbul. Gombong, jrrd.

Demi pola nu kadua, nya eta Haurkonéng, Haur Pancuh, Haur Pugur, Buahdua, Warudoyong, Kalapanunggal, Kasomalang, Kiaracondong, Gintunglempeng, Jatitujuh, Kawungluwuk, Pakuhaji, Kadungora, Rengasdengklok, jrrd. Kaasup ngaran tempat séjénna, Dungusmaung (dungus atawa rungkun; maung), Leuweungtiis (leuweung; tiis (aspék klimatologis)), Pengkolan Asem, Warung Togé, Leuwilaisah, jrrd.

Kumaha ari ngaran tempat nu dicokot tina aspék sosial? Ngaran Banceuy (lebah alun-alun Bandung beulah kalér) upamana. Banceuy téh sacara étimologis ngabogaan harti kompléks kuda, kaasup istal jeung nu ngurusna. Ieu patempatan téh gelarna sabada aya jalan raya pos (Grote Postweg) nu ngembat ti Anyer ka Panarukan téa. Ieu Banceuy téh sok dipaké tempat pangreureuhan atawa bagantina kuda pikeun kapentingan transportasi jeung kaperluan pos (pasuratan) harita. Mun aya surat atawa barang ti Batawi kudu dianteurkeun ka Semarang, nya tangtu baé moal kuateun mun kudu meleter kuda hiji nepi ka Semarang. Munasabah pisan upama ngaran Banceuy téh aya méh di tempat (kota) nu kaliwatan ku éta jalan.

Conto séjén, Balubur. Apan éta ogé teu leupas tina aspék sosial jaman pangawulaan. Harita balubur téh ngaran tempat aya dina kakawasaan bupati (boga hak istiméwa). Mun cara ayeuna mah meureun sarua jeung kompléks perumahan pejabat (para menak) kabupatén. Conto séjénna nu patali jaman pangawulaan: Patrol, Karéés, Régol, Pamager sari, Pungkur jsté. Atuh ngaran-ngaran nu maké kecap kekebonan luyu jeung tangkal nu dipelakna (lelewek Bandung), upamana: Kebon Kalapa, Kebon Jukut, Kebon Kawung jrrd. éta ogé teu leupas tina aspék sosial harita. Kebon kopi di Ciaruteun (Bogor), apan teu leupas tina sétting sosial malah kaasup setting kultural, nyaéta tempat dkapanggihna prasasti batutulis Kebon Kopi. Éta tempat téh ngait kana jaman ‘tanam paksa’ Culturstelsel nu ngawajibkeun masarakatna marelak kopi. Harita leuweung dibabad pikeun dijadikeun kebon kopi. Nepi ka ayeuna éta tempat téh nelah kampung Kebon kopi. Titinggal cultur stelsel téh, nu abadi nepi ka kiwari sok dikarawihkeun, cenah:

Dengkleung déngdék, buah kopi raranggeuyan

Ingkeun anu déwék ulah pati diheureuyan.

Ari ngababad leuweung pikeun kapentingan pitempateun ilaharna sok disebut ngababakan. Mun rék ngababakan tara leupas sistem kapercayaan masarakatna ngeunaan hadé-goréngna hiji tempat. Tina sistem pangaweruh masyarakatna kana panataan patempatan nya lahir istilah-istilah topografi saperti: galudra ngupuk, pancuran emas, satria lalaku, kancah nangkub jsté. Tah lembur meunang muka anyar téh sok ditarelah wé kampung babakan.

Di Bandung gé apan sakitu ngaleuyana ngaran tempat nu maké kecap babakan, saperti Babakan Surabaya, Babakan Ciamis, Babakan Sumedang, Babakan Ciparay jsté. Éta ngaran-ngaran tempat téh raket pisan patalina jeung talajak sosial waktu ngadegkeun éta tempat. Babakan Surabaya upamana, dalit pisan jeung talajak sosial, ku kajadian dipindahkeunana instalasi militér, pabrik senjata/mesiu nu sok disebut Artillerie Contructie Winkel (ACW) ti Ngawi jeung Surabaya ka lelewek Kiaracondong. Ayeuna mah éta pabrik senjata téh katelah PINDAD. Ti dinya loba pagawé ACW (urang Surabaya jeung Ngawi) nu pindah ngaradon “bedol désa” ka Tatar Sunda. Cék Haryoto Kunto, nya ti harita aya kacapangan dina wangun sisindiran keur ngageuhgeuykeun urang Jawa nu unina “Jawa Kowék dagang Apu, datang poék teu diaku”. Ieu geuhgeuyan téh lantaran loba “bedoler” datangna ka Bandung kapeutingan. Boa boa pedah naék spur “Si Kuik” kawasna mah, anu ngadided majuna jeung loba eureunna téa. Sadatangna ka Bandung, tuluy baé muka lembur, arimah-imah, nya katelah wé babakan Surabaya.

Masih cék Haryoto, aya talajak sosial anu unik sabudeureun kota Bandung harita. Bawirasa ayeuna ogé masih dipaké. Nyaéta sebutan ‘dayeuh’. Dayeuh téh mangrupa istilah anu populér pikeun ngarujuk kota Bandung. Jadi nyaba ka ‘dayeuh’ maksudna indit ka Bandung.

Ari sétting kultural nyaéta ngurung kana ngaran tempat nu dipatalikeun jeung unsur-unsur gagasan atawa ide saperti: aspék mitologi, folklore, sistem kapercayaan masarakatna. jsb. Najan dina émprona mah dalit jeung seting sosial. Saupama ngajujut ngaran tempat, teu kakobet ku cara boh setting fisikal, boh setting sosial nya tarékah pamungkas téh maké setting kultural. Lamun loba ngaran tempat/kota di tatar Sunda nu teu bisa dijujut maké perspéktif fisikal, nya wayahna kudu dibantuan ku mitologi, folklore jeung sistem kapercayaan. Majaléngka pan ngaitna téh jeung mitologi Nyi Rambut Kasih, Bandung nyantélna jeung carita legénda Sangkuriang, Sumedang jeung étimologi Insun Medal jste. Réa kénéh ungkabeun mah saperti Tanjakan Sahrudin? Dago Jawa? Selagedang? Gado Bangkong? Curug Pangantén? Gunung Tampomas? Gunung Galunggung? jrrd. Lebah dieu perlu metakeun jampé pamaké téh. Dina nyukcruk ngaran tempat, informasina téh biasana nyamuni disatukangeun budaya nu jadi bagian integral tina kahirupan masarakatna.

Nyukcruk sarsilah ngaran Plumbon, Karapyak, Palimanan jste. mun kurang-kurangna urang apal kana kasangtukang budaya, tangtu bakal lebeng, bakal poékkeun. Nya cara maluruhna, kahiji ku jalan mesék éta kecap sacara étimologis; nu kadua dipatalikeun jeung aspék sosial budaya jaman harita ngeunaan éta tempat, saperti conto kasus Tanjakan Émén di luhur.

Geura urang pesék, upamana Palimanan. Naon sababna bet dingaranan Palimanan? Singhoréng aya sasakalana. Kecap palimanan téh sacara étimologis asal kecap tina liman (Kawi) nu hartina gajah, dibéré rarangkén barung (konfiks) pa-an nu hartina tempat. Sabada dirarangkenan éta kecap ngandung harti tempat nu dicicingan ku gajah. Ceuk légégna mah komplék gajah.

Naha maké aya gajah di éta tempat? Demi kota Palimanan, aya di daérah bawahan karajaan Cirebon (Sultan Cirebon). Ari Sultan téh nya raja téa. Demi nu jadi raja harita, (patalina jeung kontéks sosiokultural mitis-magis) boga anggapan yén miara gajah (satwa kalangenan) mangrupa salahsahiji kasaktén anu gedé pisan pangaruhna kana kalungguhan jeung komara éta raja. Nurutkeun B. Anderson dina seuhseuhanana tradisi pikiran politik Jawa (Sunda) kacida muhit jeung mentingkeunana kana kamampuh museurkeun kasaktén. Tah lebah miara satwa di lingkungan karaton/karajaan, dianggap bisa népakeun karakter nu sarua ka raja. Mawat gajah (salaku mitos) dipercaya bisa ngalambangkeun kaagungan, kakuatan sarta kasaktén éta raja/sultan.

Tina pedaran di luhur, katitén yén ngaran-ngaran pilemburan husus di Tatar Sunda teu sagawayah. Unggal ngaran tempat téh ngabogaan kasangtukang kasajarahan (sasakala) nu patali jeung setting fisikal, setting sosial jeung setting kultural. Nya kekecapan karuhun urang yén lembur matuh, dayeuh maneuh banjar karang pamidangan téh ninggang dina kekecrék. ***

Sumber: Tina Cupumanik No.17/2004, http://www.sundanet.com/

KARAJAAN SUNDA

 Ku : Ki Jag Reksa (http://www.kalangsunda.net)

Karajaan Sunda (669-1579 M), numutkeun naskah Wangsakerta mangrupa karajaan nu ngadeg ngaganti Tarumanagara nu kabagi dua jeung 'kembaranana', Galuh. Karajaan Sunda diadegkeun ku Tarusbawa taun 591 Caka Sunda (669 M). Masih numutkeun Naskah Wangsakerta, Karajaan Sunda oge ngawengku wilayah anu kiwari jadi Provinsi Lampung sanggeus putri Karajaan Lampung nikah jeung putera mahkota Karajaan Sunda. Lampung dipisahkeun ti bagéan karajaan Sunda nu di pulo Jawa ku Selat Sunda.

sunda1

Karajaan kembar
 sunda2

Putra Tarusbawa nu cikal, Rarkyan Sundasambawa, pupus anom kénéh, ninggalkeun hiji putra istri, Nay Sekarkancana. Putuna ieu lajeng ditikah ku Rahyang Sanjaya ti Galuh, dugi ka gaduh putra hiji, Rahyang Tamperan. Nalika Tarusbawa pupus (723), kakawasaan Sunda ragrag ka Sanjaya, nu dina taun éta ogé hasil ngarebut kakawasaan Galuh ti Rahyang Purbasora (nu ngarebut kakawasaan Galuh ti ramana, Bratasenawa/Rahyang Séna). Ku kituna, dina leungeun Sanjaya, Sunda jeung Galuh ngahiji deui. Pikeun neruskeun kakawasaan ramana nu nikah ka putri raja Keling (Kalingga), taun 732 Sanjaya masrahkeun kakawasaan Sunda-Galuh ka putrana, Tamperan. Di Keling, Sanjaya nyepeng kakawasaan salila 22 taun (732-754), nu lajeng diganti ku putrana ti Déwi Sudiwara, Rarkyan Panangkaran.

Rahyang Tamperan ngawasa Sunda-Galuh salila tujuh taun (732-739), lajeng ngabagi kakawasaan ka dua putrana: Sang Manarah (dina carita rahayat disebut Ciung Wanara) di Galuh sarta Sang Banga (Hariang Banga) di Sunda. Sang Banga (Prabhu Kertabhuwana Yasawiguna Hajimulya) jadi raja salila 27 taun (739-766), tapi ngawasa Sundana mah ti taun 759.

Ti Déwi Kancanasari, turunan Demunawan ti Saunggalah, Sang Banga gaduh putra, ngaranna Rarkyan Medang, nu salajengna neruskeun kakawasaanana di Sunda salila 17 taun (766-783) maké gelar Prabhu Hulukujang. Kusabab putrana istri, Rakryan Medang ngawariskeun kakawasaanana ka minantuna, Rakryan Hujungkulon atawa Prabhu Gilingwesi (ti Galuh, putra Sang Mansiri), nu ngawasa Sunda salila 12 taun (783-795). Kusabab Rakryan Hujungkulon ieu ogé putraan istri, mangka kakawasaan Sunda lajeng ragrag ka minantuna, Rakryan Diwus (gelar Prabu Pucukbhumi Dharmeswara) nu ngawasa salila 24 taun (795-819). Ti Rakryan Diwus, kakawasaan Sunda ragrag ka putrana, Rakryan Wuwus, nu nikah ka putrana Sang Welengan (raja Galuh, 806-813). Kakawasaan Galuh ogé ragrag ka anjeunna nalika dahuanana, Sang Prabhu Linggabhumi (813-842), pupus. Kakawasaan Sunda-Galuh dicepeng ku Rakryan Wuwus (kalawan gelar Prabhu Gajahkulon) dugi ka pupusna taun 891.

Sapupusna Rakryan Wuwus, kakawasaan Sunda-Galuh ragrag ka adi beuteungna ti Galuh, Arya Kadatwan. Ngan, kusabab teu dipikaresep ku para pangagung ti Sunda, anjeunna ditelasan (895), sedengkeun kakawasaanana diturunkeun ka putrana, Rakryan Windusakti. Kakawasaan ieu lajeng diturunkeun ka putra cikalna, Rakryan Kamuninggading (913). Rakryan Kamuninggading ngawasa Sunda-Galuh ukur tilu taun, sabab lajeng direbut ku adina, Rakryan Jayagiri (916). Rakryan Jayagiri ngawasa salila 28 taun, lajeng diwariskeun ka minantuna, Rakryan Watuagung, taun 942. Neruskeun dendam kolotna, Rakryan Watuagung direbut kakawasaanana ku alona (putra Kamuninggading), Sang Limburkancana (954-964). Ti Limburkancana, kakawasaan Sunda-Galuh diwariskeun ka putra cikalna, Rakryan Sundasambawa (964-973). Ku sabab teu gaduh putra, ti Sundasambawa kakawasaan téh ragrag ka adi beuteungna, Rakryan Jayagiri (973-989).

Rakryan Jayagiri ngawariskeun kakawasaanana ka putrana, Rakryan Gendang (989-1012), diteraskeun ku putuna, Prabhu Déwasanghyang (1012-1019). Ti Déwasanghyang, kakawasaan diwariskeun ka putrana, lajeng ka putuna nu ngadamel prasasti Cibadak, Sri Jayabhupati (1030-1042). Sri Jayabhupati téh minantuna Dharmawangsa Teguh ti Jawa, mitoha raja Érlangga (1019-1042).

Ti Sri Jayabhupati, kakawasaan diwariskeun ka putrana, Dharmaraja (1042-1064), lajeng ku incu minantuna, Prabhu Langlangbhumi ((1064-1154). Prabu Langlangbhumi diteraskeun ku putrana, Rakryan Jayagiri (1154-1156), lajeng ku putuna, Prabhu Dharmakusuma (1156-1175). Ti Prabu Dharmakusuma, kakawasaan Sunda-Galuh diwariskeun ka purtana, Prabhu Guru Dharmasiksa, nu maréntah salila 122 taun (1175-1297). Dharmasiksa mingpin Sunda-Galuh ti Saunggalah salila 12 taun, tapi lajeng mindahkeun puseur pamaréntahanana ka Pakuan Pajajaran, balik deui ka tempat munggaran karuhunna (Tarusbawa) mingpin karajaan Sunda.

Sapupusna Dharmasiksa, kakawasaan Sunda-Galuh turun ka putrana nu cikal, Rakryan Saunggalah (Prabhu Ragasuci), nu ngawasa salila genep taun (1297-1303). Prabhu Ragasuci lajeng digentos ku putrana, Prabhu Citraganda, nu ngawasa salila dalapan taun (1303-1311), lajeng ku turunanana deui, Prabu Linggadéwata (1311-1333). Kusabab putrana istri, Linggadéwata nurunkeun kakawasaanana ka minantuna, Prabu Ajiguna Linggawisésa (1333-1340), lajeng ka Prabu Ragamulya Luhurprabawa (1340-1350). Ti Prabu Ragamulya, kakawasaan diwariskeun ka putrana, Prabu Maharaja Linggabuanawisésa (1350-1357), nu dina panungtung kakawasaanana perlaya di Bubat (baca Perang Bubat). Kusabab nalika kajadian di Bubat, putrana -- Niskalawastukancana -- alit kénéh, kakawasaan Sunda saheulaanan dicepeng k Patih Mangkubumi Sang Prabu Bunisora (1357-1371).

Prasasti Kawali di Kabuyutan Astana Gedé, Kawali, Ciamis.
Sapupusna Prabu Bunisora, kakawasaan balik deui ka putrana Linggabuana, Niskalawastukancana, nu lajeng ngawasa salila 104 taun (1371-1475). Ti istri nu kahiji, Nay Ratna Sarkati, anjeunna gaduh putra Sang Haliwungan (Prabu Susuktunggal), nu dipasihan kakawasaan bawahan di wewengkon kuloneun Citarum (wewengkon asal Sunda). Prabu Susuktunggal nu ngawasa ti Pakuan Pajajaran, ngaropéa puseur pamaréntahan ieu ku ngadegkeun karaton Sri Bima Punta Narayana Madura Suradipati. Pamaréntahanana kawilang lila (1382-1482), sabab geus dimimitian nalika ramana ngawasa kénéh di wewengkon wétan.

Ti Nay Ratna Mayangsari, istrina nu kadua, anjeunna gaduh putra Ningratkancana (Prabu Déwaniskala), nu neruskeun kakawasaan ramana di wewengkon Galuh (1475-1482).

Susuktunggal jeung Ningratkancana ngahijikeun ahli warisna ku nikahkeun Jayadéwata (putra Ningratkancana) ka Ambetkasih (putra Susuktunggal). Taun 1482, kakawasaan Sunda jeung Galuh dihijikeun deui ku Jayadéwata (gelarna Sri Baduga Maharaja). Sapupusna Jayadéwata, kakawasaan Sunda-Galuh turun ka putrana, Prabu Surawisésa (1521-1535), lajeng Prabu Déwatabuanawisésa (1535-1543), Prabu Sakti (1543-1551), Prabu Nilakéndra (1551-1567), sarta Prabu Ragamulya atawa Prabu Suryakancana (1567-1579). Prabu Suryakancana ieu mangrupakeun pamingpin karajaan Sunda-Galuh anu pamungkas, sabab sanggeus sababaraha kali ditarajang ku pasukan ti Kasultanan Banten, dina taun 1579 mah serangan ti Banten téh nepi ka ngaruntagkeun kakawasaanana.

Raja-raja Karajaan Sunda
Di handap ieu runtuyan raja-raja nu kungsi mingpin Karajaan Sunda numutkeun naskah Pangéran Wangsakerta (mangsa kawasa dina Maséhi):
Tarusbawa (minantu Linggawarman, 669 - 723)
Harisdarma, atawa Sanjaya (minantu Tarusbawa, 723 - 732)
Tamperan Barmawijaya (732 - 739)
Rakeyan Banga (739 - 766)
Rakeyan Medang Prabu Hulukujang (766 - 783)
Prabu Gilingwesi (minantu Rakeyan Medang Prabu Hulukujang, 783 - 795)
Pucukbumi Darmeswara (minantu Prabu Gilingwesi, 795 - 819)
Rakeyan Wuwus Prabu Gajah Kulon (819 - 891)
Prabu Darmaraksa (adi beuteung Rakeyan Wuwus, 891 - 895)
Windusakti Prabu Déwageng (895 - 913)
Rakeyan Kamuning Gading Prabu Pucukwesi (913 - 916)
Rakeyan Jayagiri (minantu Rakeyan Kamuning Gading, 916 - 942)
Atmayadarma Hariwangsa (942 - 954)
Limbur Kancana (putra Rakeyan Kamuning Gading, 954 - 964)
Munding Ganawirya (964 - 973)
Rakeyan Wulung Gadung (973 - 989)
Brajawisésa (989 - 1012)
Déwa Sanghyang (1012 - 1019)
Sanghyang Ageng (1019 - 1030)
Sri Jayabupati (Detya Maharaja, 1030 - 1042)
Darmaraja (Sang Mokténg Winduraja, 1042 - 1065)
Langlangbumi (Sang Mokténg Kerta, 1065 - 1155)
Rakeyan Jayagiri Prabu Ménakluhur (1155 - 1157)
Darmakusuma (Sang Mokténg Winduraja, 1157 - 1175)
Darmasiksa Prabu Sanghyang Wisnu (1175 - 1297)
Ragasuci (Sang Mokténg Taman, 1297 - 1303)
Citraganda (Sang Mokténg Tanjung, 1303 - 1311)
Prabu Linggadéwata (1311-1333)
Prabu Ajiguna Linggawisésa (1333-1340)
Prabu Ragamulya Luhurprabawa (1340-1350)
Prabu Maharaja Linggabuanawisésa (nu perlaya dina Perang Bubat, 1350-1357)
Prabu Bunisora (1357-1371)
Prabu Niskalawastukancana (1371-1475)
Prabu Susuktunggal (1475-1482)
Jayadéwata (Sri Baduga Maharaja, 1482-1521)
Prabu Surawisésa (1521-1535)
Prabu Déwatabuanawisésa (1535-1543)
Prabu Sakti (1543-1551)
Prabu Nilakéndra (1551-1567)
Prabu Ragamulya atawa Prabu Suryakancana (1567-1579)

Hubungan jeung Éropah
Karajaan Sunda geus lila boga hubungan dagang jeung bangsa-bangsa lian kaasup bangsa Éropah. Karajaan Sunda ogé malah pernah ngalakukeun hubungan politik jeung bangsa Portugis. Dina taun 1522, karajaan Sunda nandatangan pajangjian Sunda-Portugis anu dina pajangjian éta téh Portugis dibeunangkeun ngawangun bénténg di palabuan Sunda Kalapa. Sabagé bayaranna, Portugis dikudukeun mantuan karajaan Sunda dina nyanghareupan serangan ti Demak sarta Cirebon nu karek misahkeun diri ti karajaan Sunda.

JEUNG EROPA

Prasasti Kawali di Kabuyutan Astana Gedé, Kawali, Ciamis.
bATU

PARAHYANGAN

 Ku : Ki Jaga R.

Parahiyangan, Parahyangan, atawa Priangan mangrupakeun hiji wewengkon di pulo Jawa bagian kulon, sabagian ti Tatar Sunda/propinsi Jawa Kulon kiwari, nu legana kurang leuwih 21500 km2 (sapergenep lega pulo Jawa).

Étimologi
Parahiyangan asal tina kecap 'rahiyang' nu maké rarangkén pa-an, nu hartina tempat para rahiyang (sebutan pikeun raja atawa putra raja) atawa hiyang. Kecap ieu kapanggih dina naskah Carita Parahiyangan nu dijieun kira abad ka-16. Ku kituna, mun matok kana harti ieu, mangka Parahiyangan téh nujul ka sagemlengna Tatar Sunda, henteu ukur wilayah anu ayeuna dipikawanoh salaku Priangan.

Géografis
Priangan ayeuna nyaéta wewengkon di Propinsi Jawa Barat nu ngawengku Kabupatén Cianjur, Bandung, Sumedang, Garut, Tasikmalaya, Ciamis, jeung Banjar nu gedéna kira-kira sapergenep ti lega wewengkon Pulo Jawa (kurang leuwih 21.524 km pasagi). Di beulah kalér watesna jeung Karawang, Purwakarta, Subang jeung Indramayu; beulah wétan watesna jeung Majaléngka, Kuningan. Jeung Jawa Tengah diwatesanan ku Citanduy; beulah kidul diwatesan ku Samodra Indonésia; beulah kulon watesna wewengkon Sukabumi jeung Bogor.

Lahan daérah Priangan: dataran rendah, pasir-pasir, gunung-gunung nu jumlahna kaitung loba, di antarana: Gunung Gedé, Gunung Ceremé (asup ka wilayah Majalengka, Kuningan tur Ciamis), Gunung Kancana, Gunung Masigit (Cianjur), Gunung Salak (asup ka wilayah Bogor jeung Sukabumi); Gunung Tangkuban Parahu, Gunung Burangrang, Gunung Malabar, Gunung Bukit Tunggul (Bandung); Gunung Tampomas, Gunung Calancang, Gunung Cakra Buana (Sumedang); Gunung Guntur, Gunung Haruman, Gunung Talagabodas, Gunung Karacak, Gunung Galunggung (Garut); Gunung Cupu, Gunung Cula Badak, Gunung Bongkok (Tasikmalaya); Gunung Sawal (Ciamis). Dilingkung ku gunung, Priangan kawentar subur sabab loba ogé walunganana.

Sajarah
Saméméh ragrag kana kakawasaan Mataram, wilayah Priangan ngawengku daérah antara walungan Cipamali di béh wétan jeung walungan Cisadané di béh kulon, iwal wilayah Pakuan Pajajaran, Jakarta, jeung Cirebon. Sanggeus Karajaan Sunda runtag dirurug Banten (1579/1580), wewengkon nu teu dikawasa Banten kabagi kana dua kakawasaan: Sumedang Larang jeung Galuh. Sumedang Larang nu puseur pamaréntahanana di Kutamaya (wilayah kulon Kota Sumedang kiwari) dipingpin ku Prabu Geusan Ulun (1580-160. Saméméh taluk ka Mataram nu keur dipingpin ku Sutawijaya (1586-1601), Galuh mangrupakeun karajaan mandiri (1580-1595).

Taluk ka Mataram
Sapupusna Prabu Geusan Ulun, kakawasaan Sumedang Larang diwariskeun ka anak téréna, Radén Aria Suriadiwangsa (1608-1624). Dina taun 1620, alatan kacapit ku tilu kakawasaan di sabudeureunana, (Mataram ti béh wétan, Banten jeung Kompeni ti béh kulon), Aria Suriadiwangsa milih nyerahkeun manéh ka Mataram (anjeunna masih turunan Mataram ti indungna Ratu Harisbaya, dulur Sutawijaya). Ti harita, Sumedang Larang dirobah jadi Kabupatén Sumedang nu dikawasa ku Mataram. Kitu deui wewengkon séjénna, jadi kabupatén bawahan Mataram nu diawaskeun ku Wadana Bupati Priangan. Pikeun kalungguhan Wadana Bupati Priangan munggaran, Sultan Agung milih Aria Suriadiwangsa kalawan gelar Pangéran Rangga Gempol Kusumadinata (Rangga Gempol I, 1620-1624).

Nalika kakawasaan di Priangan dicepeng ku Pangéran Rangga Gedé (ngawakilan Rangga Gempol nu ditugaskeun mantuan nalukkeun daérah Sampang, Madura), Sumedang diserang Banten. Kusabab teu bisa numpurkeun serangan Banten, Rangga Gedé ditahan di Mataram, sedengkeun Priangan dipasrahkeun ka Dipati Ukur, kalawan sarat kudu bisa ngarebut Batavia ti VOC. Dipati Ukur harita nyepeng kalungguhan Wadana Bupati Priangan di wewengkon Bandung kiwari, nu ngabawah wilayah Sumedang, Sukapura, Bandung, Limbangan, sarta sawaréh Cianjur, Karawang, Pamanukan, jeung Ciasem.

Alatan gagal ngalaksanakeun sarat ngarebut Batavia (162, jeung sadar yén anjeunna bakal dihukum ku Sultan Agung, Dipati Ukur baruntak. Baruntakna Dipati Ukur kakara bisa tumpur taun 1632, sabab Mataram dibantu ku sawatara pamingpin di Priangan. Kalungguhan Wadana Bupati Priangan lajeng dipasrahkeun deui ka Rangga Gedé.

Akibat tina baruntakna Dipati Ukur ka Mataram, dina Piagem Sultan Agung titimangsa 9 Muharam taun Alip (ceuk F. de Haan, taun Alip téh sarua jeung taun 1641 Maséhi, tapi aya sawatara katerangan séjén yén taun Alip idéntik jeung taun 1633), daérah Priangan di luar Galuh dibagi deui jadi opat kabupatén:

Sumedang (Rangga Gempol II, sakaligus Wadana Bupati Priangan), Sukapura (Ki Wirawangsa Umbul Sukakerta, gelar Tumenggung Wiradadaha), Bandung (Ki Astamanggala Umbul Cihaurbeuti, gelar Tumenggung Wiraangun-angun), Parakan Muncang (Ki Somahita Umbul Sindangkasih, gelar Tumenggung Tanubaya). Wewengkon Priangan ogé dimekarkeun deui ku dirobahna Karawang jadi kabupatén mandiri, sedengkeun wilayah Galuh (Priangan Wétan) dibagi opat kabupatén: Utama, Bojonglopang (Kertabumi), Imbanagara, jeung Kawasén.

Sapupusna Sultan Agung (1645), Mataram dipingpin ku putrana, Sunan Amangkurat I (Sunan Tegalwangi, 1645-1677). Antara taun 1656-1657, wilayah Mataram Kulon (Mancanegara Kilen) dibagi kana dua welas ajeg sakaligus ngahapus wadana bupati di Priangan: Sumedang, Parakan Muncang, Bandung, Sukapura, Karawang, Imbanagara, Kawasén, Wirabaja (Galuh), Sekacé (Sindangkasih), Banyumas, Ayah (Dayeuhluhur), jeung Banjar (Panjer).

Dipasrahkeun ka VOC-Hindia Walanda
Wilayah Priangan ragragna ka VOC saméméh Mataram bener-bener taluk ka VOC (1757). Dumasar kana "perjangjian" Mataram jeung Kumpeni, taun 1677 (perjangjian 19-20 Oktober) Priangan Kulon & Tengah pindah dikawasa Kumpeni, sedengkeun Priangan Wétan jeung Cirebon taun 1705 (perjangjian 5 Oktober).

Dina piagem titimangsa 15 Nopémber 1684, Kumpeni sacara resmi ngangkat para pamingpin Priangan pikeun maréntah daérahna séwang-séwangan. Taun 1706 VOC ngangkat Pangéran Aria Cirebon jadi Bupati Kumpeni, nu tugasna ngawaskeun & ngokolakeun bu[ati-bupati di Priangan sangkan tukuh kana kawajiban-kawajibanana ka Kumpeni. Nalika jaman Kumpeni ieu, Priangan jadi salah sahiji sumber hasil bumi utama ku ayana program nu disebut Preangerstelsel (Sistim Priangan), nu utamana ngahasilkeun kopi. Dina jaman Hindia Walanda (satutasna VOC bangkrut), gubernur munggaran H. W. Daendels ngayakeun proyék Grote Postweg (Jalan Raya Pos), nyaéta ngawangun jalan ti Anyer di tungtung kulon Jawa nepi ka Panarukan di tungtung wétan. Lian ti éta, Daendels ogé beuki ngahangkeutkeun melak kopi di Priangan, utamana di daérah Cianjur, Bandung, Sumedang, jeung Parakan Muncang (1808-1809). Limbangan, Sukapura, jeung Galuh digabung jeung Cirebon (Cheribonshe Preangerlanden), tapi teu sawatara lila Limbangan jeung Sukapura dikaluarkeun ti wilayah administrasi Cirebon.

Dina mangsa pamaréntah Hindia Walanda (1808-1942), status Priangan nyaéta karésidénan, nu munggaran ibukotana di Cianjur, salajengna ibukota karésidénan Priangan pindah ka Bandung (ti taun 1864). Ku asupna Galuh (awal abad ka-20), wilayah Karésidénan Priangan nambahan. Priangan jadi 6 kabupatén; Cianjur, Bandung, Sumedang, Limbangan (Garut), Sukapura (Tasikmalaya), jeung Galuh (Ciamis).

Rujukan:
  • Carita Parahyangan, naskah Sunda nu nyaritakeun karajaan Galuh jeung Sunda.
  • Aca. 1968. Carita Parahiyangan: naskah titilar karuhun urang Sunda abad ka-16 Maséhi. Yayasan Kabudayaan Nusalarang, Bandung.
  • Hardjasaputra, A. Sobana (2004). Bupati di Priangan: kedudukan dan peranannya pada abad ke-17 - abad ke-19. Bupati di Priangan dan kajian lainnya mengenai budaya Sunda, kaca 9-65. Pusat Studi Sunda, Bandung.
  • Ajip Rosidi, spk. (2000). Énsiklopédi Sunda. Pustaka Jaya, Jakarta.
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...